“Borsa günümüzde millî ekonomilerin düzenleyicisi ve organizatörü olmaya başlamıştır ve ağırlığı gitgide artmaktadır, üstelik bugünkü toplumsal düzen buna benzer bir biçimde var olmaya devam edecekse, böyle olmak zorundadır da.” Max Weber elinizdeki metni 20. yüzyılın eşiğinde, dünyada ticari küreselleşmenin zirvesine ulaştığı bir dönemde kaleme almıştır. Weber’e göre borsa bu ticari hareketliliği mümkün kılan en önemli araçlardan biridir. Weber bir yandan sarih bir şekilde borsanın işlevlerini açıklarken diğer taraftan da borsaya dair soru işaretlerini gidermeye çalışır. Metin Almanya’nın söz konusu dönemde dünya çapında bir iktisadi güç olma sancılarına ve aynı zamanda Alman toplumu içindeki sınıf çelişkilerine dair de ipuçları içerir. Weber’in söz konusu hususlara dair yaptığı yorumlar onun toplum ile iktisat arasındaki ilişkiye bakışını net olarak gösterir. Bu çerçevede Borsa’yı, takip eden yıllarda Weber’i önemli bir sosyolog olarak sahneye çıkaracak diğer metinlerine temel teşkil eden çalışmalardan biri olarak okumak mümkündür. M. Fazıl Baş’ın kitabın ortaya çıkış bağlamına dair etraflı sunuş yazısı ile yayımladığımız Borsa, Türkçedeki Weber literatürüne önemli bir katkı olarak karşımızda.

Günümüzün saygın ekonomi profesörlerinden Adam Tooze’nin 2008 küresel krizinin başta ABD olmak üzere Çin, Rusya ve Avrupa üzerindeki etkilerini incelediği bu çalışma, okurlarına, ekonomi tarihi alanında yeni bir vizyon sunuyor. 1929’daki Büyük Buhrandan sonra dünyanın yaşadığı en büyük kriz olarak kabul edilen 2008 küresel ekonomik krizini, yazar, “çöküş” olarak nitelendiriyor. ABD’nin en büyük yatırım bankalarından Lehman Brothers’ın 600 milyar dolarlık borcuyla iflas etmesi üzerine başlayan, sonuçları dünya geneline yayılan ve gelecek yılları etkisi altına alarak bütün güç dengelerini sarsan bu kriz, yazarın “Finansal Krizlerle Dolu Bir On Yıl Dünyayı Nasıl Değiştirdi?” sorusu çerçevesinde ele alınıyor. Krizlerin nasıl oluştuğu ve küresel boyutta nasıl yayıldığının bilinmesinin, yaşanabilecek yeni krizlere karşı alınması gereken önlemler açısından büyük önem taşıdığını vurgulayan Tooze, bir tarihçi titizliğiyle küresel-siyasi gelişmeleri, finans piyasalarında olup bitenlerle ilişkilendirip, 2008 krizini tarihsel bağlamına oturtuyor. Böylece bu eser, krizin karmaşık yapısının çözümlenmesine kapsamlı ve önemli bir katkı sağlıyor. 2019 yılında Lionel Gelber Ödülü’ne layık görülen Çöküş; sermaye akışları, kamu borçları, bilançolar, tahvil-bono getirileri ve daha pek çok verinin istatiksel analinizi içeren tablo ve grafiklerle zenginleştirilmiş nitelikli bir çalışma.

Türkiye’nin önemli bir borsa geçmişinin olduğu ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın tarihinin 19. yüzyıla kadar gittiği yönündeki ifadeler adeta bir tekerleme olarak söylenegelmekle birlikte, bu hususta referans gösterilen kaynaklar bir elin parmaklarını geçmemektedir. Ülkemizin 19. yüzyıldaki finansal koşullarına ilişkin Türkçede mevcut birincil kaynaklar oldukça yetersizdir. Bu tespitle söze başlayan Celali Yılmaz’ın Osmanlıcadan günümüz Türkçesine uyarladığı sıradışı bir metin Hava Oyunları. Nam-ı diğer; Konsolidenin Hava Oyunlarıyla Sair Muamelat Hakkında Müstakrazat-ı Maliyyeye Dair Risale. Dersaadet Tahvilat Borsası’nın ilk komiseri (ilk borsa başkanı) olan Abidin Paşa’nın kendisi küçük, önemi büyük çalışması, Türk finans piyasalarının tarihsel olarak çözülememiş olan iki temel problemine değinmekte: finansal piyasalarda güven (eksikliği) ve kamu borçlanmaları (fazlalığı) sorunları. Abidin Paşa’nın 1874’te yazdığı Hava Oyunları’nda, Osmanlı borsa pratiklerine dair tüm soruların cevaplarını ve borsanın çok canlı bir tasvirini bulacaksınız.

İngiliz Şarkiyatçı Charles Wells’in (1839-1917) kaleme aldığı İlm-i Tedbir-i Mülk, 1860’ta, “Devlet Yönetme Bilimi ya da Türkçe Yazılan İlk Politik Ekonomi Denemesi” alt başlığıyla Londra’da yayımlanmıştır. Osmanlı Türkçesiyle yazılan bu deneme, Tanzimat aydınlarının modern politik ekonomi konusundaki temel bilgi eksikliğini gidermek amacıyla, alanında yazılmış ilk eser olma iddiasıyla okurların ilgisine sunulmuştur. Londra’da Türkçe yayın yapan genç bir İngilizin, ekseriyeti İstanbul’da bulunan Osmanlı-Türk aydınlarına ulaşma kabiliyetinin kısıtlılıklarını dikkate aldığımızda, Wells’in ilk politik ekonomi kitabının yazarı olma iddiasındaki küçük yanılsama kabul edilebilir görülmelidir. Kendisinden yaklaşık yüz yıl sonra Cavit Orhan Tütengil, Wells’in çalışmasının ilk Türkçe iktisat kitabı olmadığını, fakat “Türkçe yazılmış ilk telif iktisat kitabı” olarak kabul edilebileceğini ifade etmiştir. Osmanlı Türkçesi ve günümüz Türkçesiyle, iki metin halinde yayına hazırladığımız İlm-i Tedbir-i Mülk, Türkiye’nin iktisadi düşünce tarihine ilişkin mütevazı ama aslî bir katkı…

Friedrich Hayek ve Ludwig von Mises gibi ünlü olanlarından, Wilhelm Röpke ve Michael Heilperin gibi etkili ancak daha az bilinen figürlere kadar bir grup liberal iktisatçı, imparatorlukların çöktüğü, komünizmin ve milliyetçiliğin hızla yükseldiği dünyayı küresel bir sistem halinde organize etmenin yollarını aradı. Yeni bir laissez-faire rejimi önermek yerine, devletleri ve bazı küresel kurumları öne çıkaran bir model geliştirdiler. Küreselciler: İmparatorluğun Sonu ve Neoliberalizmin Doğuşu adlı bu çalışmada Kanadalı tarihçi Quinn Slobodian, küreselciliğin entelektüel tarihini ele alıyor. Habsburg İmparatorluğunun çöküşünden Dünya Ticaret Örgütü’nün kuruluşuna kadar bir dizi gelişmeyi, bir grup düşünürün faaliyetleri üzerinden takip eden bu çalışma, okurlarına 20. yüzyılın tarihine dair bambaşka bir bakış açısı sunmayı vaat ediyor.